tkn-RS:11 » Ray Açıklığı - Ölçüler, stan

[Esat]

Ray açıklığı kelimesini son zamanlarda çok sık duymaya başladığınıza eminim, ülkemizde uzun yıllarca ihmal edilen demiryolları ve kent içi raylı sistemlerde yaşanan tabiri caiz ise patlama nedeni pek çok kişi bu konular ile ilgili çeşitli siteleri takip etmeye ya da aktif katılım göstermeye başladılar. Dolayısı ile ray açıklığı olarak Türkçeleştirilmiş teknik tabirde bu kişiler tarafından bilinir oldu. Bende sitemizin yeni üyelerinden karaaslan rumuzlu üyemizin ray açıklığı ile ilgili bir sorusu üzerine elimdeki bir iki kitapçık ve ağırlıklı olarak internetten bulduğum bilgileri derleyerek bir araya getirdim. Umarım bu bilgiler hem öğrenci kardeşlerimizin işine yarar hem de meraklıların merakını gidermiş olur.



Ray açıklığı, rayın tipine bakmaksızın kabaca, bir ray hattı üzerindeki her iki rayın içten içe birbirine olan uzaklığı olarak ifade edilebilir. Tabi bu küçük araştırma aslında beni bayağı bir şaşırttı, şu an bildiğim ray açıklıklarını düşünüyorum da, sadece 7 taneymiş : ) ama aşağıda yayınlayacağım listede 69 değişik ray açıklığı olduğunu öğrenmek enteresan bir bilgi oldu. Tabi bu ölçülerin pek çoğu artık kullanılmıyor, günümüzde dünya genelinde 1435 mm standart ölçü olarak adlandırılıyor çünkü %75 oranında bir kullanıma sahip, geriye kalan %25 ise nerede ise eşit olarak dar ve geniş ray açıklıkları arasında dağılıyor. Neden ray açıklığının ülkelere göre farklılık gösterdiği sorusuna ise iki gerekçe gösterilmiş, bunlardan birisi askeri sebepler ile stratejik bakış açısı, diğeri de endüstriyel olarak ülkelerin tercihleri. Tabi zamanla yolcu taşımacılığının yaygınlaşması ve yolcu taşıyan araçların standartları da bu tercihte etkin hale gelmiş, Amerika’ da ise işletmecilerin birbirleri ile olan rekabetleri nedeni ile farklı ray açıklıklarını tercih ettikleri dönemler olduğu da kaynaklarda yazıyor.

Ölçülendirme genel olarak mm üzerinden tanımlanıyor, fakat metrik ölçü kullanmayan ülkelerde Ayak ve İnç olarak ölçülüyor. Benim bildiğim ölçüler 380 mm – Küçük Trenler, 760 mm – Bosna Ray Açıklığı (Daha önce Avusturya Macar İmp. Ölçüsü), 1000 mm – Metrik Ray Açıklığı, 1100 mm, 1435 Standart Ray Açıklığı, 1524 mm - Rus ölçüsü ve 1676 mm İspanya ray ölçüsü idi. Bu çalışma sayesinde KAP ölçüsü, İrlanda ölçüsü, Japonya Tramvay ölçüsü, Mekke ray ölçüsü gibi yeni terimleri de literatürüme katmış oldum.

İşinize yaraması dileği ile.

Esat Tanören

Kaynaklar :

http://de.wikipedia.org/wiki/Spurweite_%28Eisenbahn%29

http://www.zeno.org/Roell-1912/A/Spur

http://parovoz.com/spravka/gauges-story-de.html

Ray açıklığı teknik bilgi kaynakları :

Thomas W. H. Koppermann

Thorsten Schaeffer

[Esat]

760 mm : Bosna Ölçüsü - Resmi olmayan bir isimlendirmedir
1000 mm : Metre Ölçüsü
1050 mm : Arap ya da Mekke Ölçüsü
1067 mm : KAP Ölçüsü - İsmini Mühendis Karl A. Philis ten almıştır
1430 mm nin altı : Dar Ölçü
1430 mm den 1465 mm ye kadar: Normal Ölçü
1435 mm : Standart Ölçü
1465 mm nin üzeri : Geniş Ölçü
1524 mm : Rus Ölçüsü
1600 mm : İrlanda Ölçüsü

olarak özetleyebiliriz.

Aşağıda 2 liste veriyorum, bu listelerde nerede ise tüm açıklıklar ve kullanıldıkları yerler var, 2 ayrı kaynaktan düzenledim, karşılaştırma yapmadım, 2 listeyi katıştırıp tek bir liste için de uğraşmadım açıkçası ama genel olarak aksi bir durum yok gördüğüm kadarı ile. Alfabetikte dizmedim idare ediverin

Liste 1

Mısır 1435 mm Normal, 762 mm Dar

Afganistan 1524 mm Geniş,

Cezayir 1050 mm Dar

Arjantin 1676 mm Geniş, 1435 mm Normal, 1000 mm Dar

Avustralya 1600 mm Geniş, 1435 mm Normal, 1067 mm Dar, 762 mm
Dar (Victoria), 610 mm Dar (Queensland)

Belçika 1435  mm Normal, 1000 mm Dar

Bolivya 1000 mm Dar

Brezilya 1600 mm Geniş, 760 mm Dar

Burma 1000 mm Dar

Şili 1676 mm Geniş, 1000 mm Dar,

Çin 1067 mm Dar, 1435 mm Normal

Danimarka 1435 mm Normal, 785 mm Dar

Almanya 1800 mm Geniş (Funiküler, Dişli Dağ Trenleri), 1600 mm Geniş (Badische Dükalığı), 1458 mm Normal (Tramvay), 1450 mm Normal (Tramvay), 1440 mm Normal (Tramvay), 1435 mm Normal, 1100 mm Dar (Tramvay), 1000 mm Dar, 925 mm Dar (Tramvay), 900 mm Dar, 785 mm* Dar, 760 mm Dar, 750 mm Dar, 600 mm Dar

Genel olarak Avrupa ülkeleri 1435 mm Normal, detaylı olanlar ülke listelerinde verilmiştir.

Finlandiya 1524 mm Geniş

Fransa 1435 mm Normal, 1000 mm Dar,

Gana 1067 mm Dar

Yunanistan 1435 mm Normal, 1000 mm Dar, 750 mm Dar, 600 mm Dar

İngiltere 1435 mm Normal, 1220 mm Dar, 600 mm Dar, 581 mm Dar, 381 mm (15") Dar

Hindistan 1676 mm Geniş, 1000 mm Dar, 762 mm Dar, 600 mm Dar

Endonezya 1067 mm Dar

İran 1524 mm Geniş, 1435 mm Normal

İrlanda 914 mm Dar, 1435 mm Normal, 1600 mm Geniş, 1800 mm Geniş

İsrail 1435 mm Normal, 1050 mm Dar

İtalya 1445 mm Normal, 1435 mm Normal, 950 mm Dar

Japonya 1435 mm Normal, 1372 mm Dar, 1067 mm Dar, 762 mm Dar

Ürdün 1050 mm Dar

Eski Yugoslav Ülkeleri (Sırbistan, Bosna Hersek, Karadağ, vs.) 760 mm Dar

Kamboçya 1000 mm Dar

Kanada 1495 mm Geniş (Tramvay), 1435 mm Normal, 1067 mm Dar

Kolombiya 914 mm Dar

Küba 705 mm Dar, 762 mm Dar, 914 mm Dar, 1435 mm Normal

Lübnan 1050 mm Dar

Malezya 1000 mm Dar

Fas 1435 mm Normal

Meksika 1435 mm Normal, 914 mm Dar

Namibya 1067 mm Dar

Yeni Zelanda 1067 mm Dar

Hollanda 1435 mm Normal

Nijerya 1067 mm Dar

Norveç 1435 mm Normal, 1067 mm Dar

Avusturya 1435 mm Normal, 1106 mm Dar, 1000 mm Dar, 900 mm Dar, 760 mm Dar

Doğu Afrika 1067 mm Dar

Panama 1524 mm Geniş

Pakistan 1676 mm Geniş, 1000 mm Dar

Filistin 1050 mm Dar

Peru 1435 mm Normal

Filipinler 1067 mm Dar, 1435 mm Normal

Polonya 1524 mm Geniş, 1435 mm Normal, 1000 mm Dar, 785 mm Dar, 760 mm Dar, 750 mm Dar, 600 mm Dar

Portekiz 1676 mm Geniş, 1668 mm Geniş, 1000 mm Dar

Rodezya 1067 mm Dar

Rusya 1524 mm Geniş

Suudi Arabistan 1435 mm Normal, 1050 mm Dar,

İsveç 1435 mm Normal, 1220 mm Dar, 1067 mm Dar, 891 mm Dar, 600 mm Dar

İsviçre 1435 mm Normal, 1200 mm Dar, 1000 mm Dar, 800 mm Dar, 750 mm Dar

İspanya 914 mm Dar, 1000 mm Dar, 1435 mm Normal, 1674 mm Geniş

Sri Lanka 1676 mm Geniş

Güney Afrika 1067 mm Dar

Güney Amerika 1000 mm Dar, 600 mm Dar

Sudan 1067 mm Dar

Suriye 1050 mm Dar

Tayvan 1067 mm Dar, 762 mm Dar

Tayland 1000 mm Dar

Türkiye 1524 mm Geniş, 1435 mm Normal, 760 mm Dar

Eski SSCB Ülkeleri 1829 mm Geniş, 1524 mm Geniş, 1220 mm Dar, 1000 mm Dar, 760 mm Dar, 750 mm Dar

Macaristan 1435 mm Normal, 1000 mm Dar, 760 mm Dar, 600 mm Dar

Uruguay 1435 mm Normal

ABD 1435 mm Normal, 1420 mm Dar (Funiküler ve Dişli Dağ Trenleri)

Vietnam 1000 mm Dar

Batı Afrika 1000 mm Dar

Galler 600 mm Dar

[Esat]

Liste 2

380 mm İngiltere, Yolcu taşıma amaçlı minyatür trenler

457 mm İngiltere, Endüstriyel Demiryolu

500 mm Tüm Dünya, Askeri ve Endüstriyel Demiryolu.

520 mm İsveç, Endüstriyel Demiryolu

600 mm İsveç, Galler, Namibya, Tüm Dünya. Dekovil ray açıklığı. Askeri ve Endüstriyel Demiryolu. Namibya da 2. Dünya Savaşından sonra 1067 mm ölçüsüne dönülmüştür.

610 mm Hindistan, Tüm Dünya, Endüstriyel ve Askeri.

650 mm Fas

686 mm İngiltere, 2 Ayak 3 İnç ölçüsü ile aynı

693 mm İsveç, Endüstriyel Demiryolu

700 mm Tüm Dünya, Askeri ve Endüstriyel Demiryolu.

750 mm Eski SSCB Ülkeleri, Arjantin, Tüm Dünya, Eski SSCB Ülkeleri ortak dar ölçüsü. Askeri ve Endüstriyel Demiryolu.

760 mm Bosna, Avusturya, Hindistan, Küba, Bosna dar ölçüsü. Avusturya-Macar İmparatorluğu genel ölçüsü, Dubrovnik

762 mm Hindistan, Güney Afrika, Küba, Güney Afrika da 1067 mm ölçüsüne dönülmüştür.

785 mm Almanya, Rhein-Sieg-Demiryolu, 1967 yılında kapatıldı

785 mm Polonya, Doğu Avrupa, Farklı küçük demiryolları

791 mm Danimarka

800 mm İsviçre, İsveç

802 mm İsveç

838 mm İngiliz Devletler Topluluğu, 2 Ayak 9 İnç ölçüsü ile aynı

880 mm Norveç

891 mm İsveç, 3 Ayak ölçüsü ile aynı

900 mm Linz, Lizbon, Almanya Endüstriyel Demiryolu.

914 mm Yeni Zelanda, ABD, Küba, Tüm Dünya, 3 Ayak ölçüsü ile aynı. ABD Denver & Rio Grande

915 mm Peru,

925 mm Almanya, 1988 e kadar Chemnitz tramvay hatlarında kullanıldı.

950 mm Eritre, İtalya, İtalya standart dar ölçüsü,

991 mm İngiliz Devletler Topluluğu, 3 Ayak 3 İnç ölçüsü ile aynı

1000 mm İsviçre, Hindistan, Afrika, Vietnam, Dünya genelinde kullanılan dar ray açıklığı ölçüsü. 3 Ayak 3 3/8 İnç ölçüsü ile aynıdır

1009 mm Sofya

1050 mm Türkiye, Suriye, Lübnan, Ürdün, Suudi Arabistan, Mekke demiryolu ray açıklığı, bazı kaynaklar en son Amman ın güneyinde Arabistanlı Lawrence tarafından ortadan kaldırıldığını söylemektedir.

1055 mm Fransız Kolonileri

1065 mm Güney Afrika, 1990 dan sonra Güney Afrika Demiryollarında bu ölçü 1067 mm olarak standart olmuştur.

1067 mm Güney Afrika, Japonya, Norveç, Yeni Zelanda, Endonezya, Avustralya. (Queensland ve Batı Avustralya), KAP Açıklığı, Estonya

1093 mm İsveç,

1099 mm İsveç,

1100 mm Belçika, 1896 ya kadar Antwerp ve Gent demiryollarında kullanılmıştır, sonrasında normal açıklık ölçüsüne dönülmüştür. Almanya, Braunschweig tramvayları, ayrıca Kiel ve Lübeck için tasarlanmış ama vazgeçilmiştir

1101 mm İsveç, 3 Ayak 8 1/2 İnç ölçüsü ile aynıdır

1106 mm Avusturya, Budweis Atlı tramvayı (Bugün Çek Cumhuriyeti içindedir), Linz (200 Km ). Buralarda normal açıklık ölçüsüne dönülmüştür..

1188 mm İsveç, 4 Ayak ölçüsü

1219 mm İsveç, 4 Ayak ölçüsü

1372 mm Japonya, Tokyo ve Hakodate tramvayları.

1422 mm İngiltere, George Stephenson tarafından tasarlanmış ve kullanılmıştır.

1431 mm İsveç, Stokholm metro hattında kullanılmıştır. Daha sonra normal ölçüye dönülmüştür.

1432 mm Avrupa, Japonya, Standart ölçünün yüksek hız için geniş gelmesi nedeni ile 3 mm daraltılmıştır.

1435 mm Tüm Dünya, Normal ray açıklığı (4 Ayak 8 1/2 İnç).

1440 mm Belçika, Fransa, Normal ray açıklığı ölçüsüne dönülmüştür..

1445 mm İtalya, İtalya tramvayları, Milan ve Roma.

1450 mm Almanya, Dresden tramvayları resmi dar ray açıklığı.

1458 mm Almanya, Leipzig tramvayları resmi dar ray açıklığı.

1473 mm ABD Camden & Amboy, NJ & Ohio, Normal ray açıklığı ölçüsüne dönülmüştür.

1524 mm Eski SSCB Ülkeleri, Çin, Finlandiya, ABD, 1886 ya kadar ABD güney eyaletleri standartıdır. İlk kıtalararası tren yolu bu ölçü ile yapılmıştır (Union Pacific/Western Pacific). Polonya da 1918 de Normal ray açıklığı ölçüsüne dönülmüştür.

1581 mm ABD Philadelphia tramvay ve metro hatlarında kullanılmaktadır.

1588 mm

1587 mm ABD Pittsburgh tramvayları ray açıklığı

1600 mm İrlanda, Avustralya (Güney Avustr., Viktoria) Bayern, "İrlanda" ray açıklığı. Bayern de 1870 den önce normal ray açıklığı ölçüsüne dönülmüştür..

1672 mm İspanya, sonradan 1676 mm ölçüsüne dönülmüştür..

1676 mm İspanya, Hindistan, Kanada, Portekiz, Kanada (Portland, Maine, ABD sınırında bir hat) 1870 ye kadar, sonra normal ray açıklığı ölçüsüne dönülmüştür.. 5 Ayak 6 İnç ölçüsü ile aynıdır.

1814 mm Rusya, ABD, Rusya da 1524 mm ölçüsüne dönülmüştür.. ABD (New York tan St. Louis e,) 1865 - 1871 arasında kullanılmıştır, sonra normal ray açıklığı ölçüsüne dönülmüştür..

1829 mm ABD

1940 mm Hollanda, normal ray açıklığı ölçüsüne dönülmüştür..

2134 mm İngiltere, Büyük Batı Demiryolu ("Tanrının Muhteşem Demiryolu" ismi ile de adlandırılmıştır) 1892 ye kadar kalmış daha sonra normal ray açıklığı ölçüsüne dönülmüştür..

3000 mm Almanya, Hitler tarafından 2. Dünya savaşı sırasında planlanmıştır, lokomotif ve vagonları 2 katlı bir Super tren olarak tasarlanan sistemin ilk olarak Berlin den Münih e çalışması düşünülmüştür fakat bu proje hiç hayata geçirilememiştir.

[Esat]

Ray açıklıklarını karşılaştırmalı olarak gösteren bir resim buldum onuda bilgi olarak paylaşayım.