Dersaadet Tramvayları
Gönderilme zamanı: 22 May Cmt, 2010 20:03
Eski İstanbul Tramvayları ile ilgili 2005 yılında aşağıda belirttiğim bazı kaynaklardan derleyerek ve bazı bölümleri bizzat İETT Kütüphanesi ve depolarında araştırarak gördüğüm bilgilerdir. Çalışmaya kaynaklık eden asıl eser Sayın Sertaç Kayserilioğlu'nun "Dersaadet'ten İstanbul' a Tramvay" isimli 2 ciltlik araştırmasıdır.
Kaynaklar:
Tramvay İstanbul' da - 1989 - Çelik GÜLERSOY
Dersaadet' ten İstanbul' a Tramvay I - II. Baskı - İETT Tarihi Dizileri - R. Sertaç Kayserilioğlu
Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi - Tramvay Maddesi - İstanbul Büyükşehir Belediyesi
Tarih ve Toplum Dergisi - 1981 - S.53 - Onur Orhon
Çeşitli Gazete Arşivleri
TRAMVAY İŞLETMESİ KURMA TEKLİFLERİ
1860' lı yıllar, İstanbul' da tramvay sistemi kurarak işletmek isteyen girişimcilerin hükümete yoğun teklifler verdikleri dönemler olarak hatırlanacaktır. İlk teklif 1863 yılında, İstanbul' un ana arterleri ile banliyölerinde, tramvay hattı kurarak işletmek isteyen Mr. Huchiadson isimli bir kişiden gelmiş, ancak sunulan kontrat taslağı hükümetçe uygun görülmemiştir. İkinci teklif 1864 yılında İstanbul' da Galata ve Beşiktaş' a tramvay işletmek üzere imtiyaz almak için müraacat eden bir İngiliz' den gelmiş, teklifi değerlendiren hükümet raporu olumlu bulmuş ve her iki taraf arasında bir taslak nizamname hazırlanmıştır. Buna göre anlaşma sağlandığı takdirde kurulacak hatlar şöyledir;
1) Eminönü - Divanyolu - Beyazıd - Aksaray - Yedikule veya Topkapı
2) Eminönü - Ayvansaray - Eyüp
3) Galata - Karaköy - Tophane - Beşiktaş - Ortaköy - Arnavutköy
Ana arterler boyunca fazlasıyla yıkımlar gerektireceği için bu projeye de ilk proje gibi yapım imtiyazı verilmemiştir. 1868 yılında bir imtiyaz fermanı ile Sultan Abdülaziz Han dönemi Nafia Nezareti Köprüler Meclisi azası Rüstem Bey' e tramvay işletme imtiyazı verilmiştir. Ne varki tramvay inşaası ile ilgili üçüncü başarısız girişim olarak tarihe geçecek olan bu imtiyazı Rüstem Bey gerçekleştiremeyerek 1 yıl sonra kurulacak olan Dersaadet Tramvay Şirketi' ne devredecektir.
DERSAADET TRAMVAY ŞİRKETİ KURULUŞU
Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde, şehir içi kara toplu taşım tesisi ile ilgili olarak gerçekleştirilecek olan ilk geçerli mukavelenin 30 Ağustos 1869 tarihinde devlet şurası adına zamanın Ticaret Nazırı Mehmet Kabuli Paşa tarafından İstanbul' da "Dersaadet Tramvay ve Tesis İnşaası" na dair bir sözleşme ile akdolunduğu ve İstanbul sokaklarında insan, eşya nakli için demiryolu inşaası ile "demiryolu üzerinde hayvan çekerli araba işletilmesi" imtiyazının 40 yıl süre ile "Dersaadet Tramvay Şirketi" ne verildiği görülmektedir.
Bu yerli sermayeli anonim şirketinin kurucusu hissedarları arasında Bank-ı Osmani ve Şirket-i Umumiye-i Osmaniye (Societe Generale de L'Empire Ottoman) 1869 İstanbul' unun hatırı sayılır zenginlerinden Hristaki Zağrapos Efendi, 1877 Rus savaşı tazminatının ödenmesinde hükümete yardım için kurulan "Rüsum-ı Sitte" komisyonu üyesi Banker Baspalli, Avusturya - Türk Bankası kurucularından Banker G. Casanova Ralli, İstanbul' a yerleşmiş bir İngiliz vatandaşı olan R. Edwards, Mösyö Kzano, Mösyö Zarifi, şirketin müdürü tüccar Viterbe ve şirketin temsil hakkını elinde tutan Konstantin Karapano Efendi ile birer ikişer hisse ile halk grupları bulunmaktadır.
Şirket ilk olarak ucuz nakil vasıtalarına en çok ihtiyacın olduğu iş ve ikamet hacminin en yoğun olduğu bölgelere hat döşemeye karar vermiştir. Yapılan uzun araştırmalar sonucu atlı tramvayın ilk öncelikle işlemesi gereken bölgeler belirlenerek, ilk planda dört hattın açılması uygun görülmüştür.
1) Azapkapısı - Galata - Tophane - Kabataş - Beşiktaş - Ortaköy hattı.
2) Eminönü - Bab-ı Ali - Soğukçeşme - Divanyolu - Beyazıt - Aksaray hattı.
3) Aksaray - Samatya - Yedikule hattı.
4) Aksaray - Topkapı hattı.
1869 yılının Ağustosunda imzalanan sözleşmenin üzerinden 3 yıl geçmiş, bu sürede yolların yapımı, rayların döşenmesi, ana durakların belirlenmesi, araçların ithali gibi tüm hazırlıklar tamamlanmıştır. Artık geriye sayım başlamış, İstanbul halkının büyük bir merak ve özlemle beklediği atlı tramvaylarına kavuşabilmesi için geriye çok az bir süre kalmıştır.
Kaynaklar:
Tramvay İstanbul' da - 1989 - Çelik GÜLERSOY
Dersaadet' ten İstanbul' a Tramvay I - II. Baskı - İETT Tarihi Dizileri - R. Sertaç Kayserilioğlu
Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi - Tramvay Maddesi - İstanbul Büyükşehir Belediyesi
Tarih ve Toplum Dergisi - 1981 - S.53 - Onur Orhon
Çeşitli Gazete Arşivleri
TRAMVAY İŞLETMESİ KURMA TEKLİFLERİ
1860' lı yıllar, İstanbul' da tramvay sistemi kurarak işletmek isteyen girişimcilerin hükümete yoğun teklifler verdikleri dönemler olarak hatırlanacaktır. İlk teklif 1863 yılında, İstanbul' un ana arterleri ile banliyölerinde, tramvay hattı kurarak işletmek isteyen Mr. Huchiadson isimli bir kişiden gelmiş, ancak sunulan kontrat taslağı hükümetçe uygun görülmemiştir. İkinci teklif 1864 yılında İstanbul' da Galata ve Beşiktaş' a tramvay işletmek üzere imtiyaz almak için müraacat eden bir İngiliz' den gelmiş, teklifi değerlendiren hükümet raporu olumlu bulmuş ve her iki taraf arasında bir taslak nizamname hazırlanmıştır. Buna göre anlaşma sağlandığı takdirde kurulacak hatlar şöyledir;
1) Eminönü - Divanyolu - Beyazıd - Aksaray - Yedikule veya Topkapı
2) Eminönü - Ayvansaray - Eyüp
3) Galata - Karaköy - Tophane - Beşiktaş - Ortaköy - Arnavutköy
Ana arterler boyunca fazlasıyla yıkımlar gerektireceği için bu projeye de ilk proje gibi yapım imtiyazı verilmemiştir. 1868 yılında bir imtiyaz fermanı ile Sultan Abdülaziz Han dönemi Nafia Nezareti Köprüler Meclisi azası Rüstem Bey' e tramvay işletme imtiyazı verilmiştir. Ne varki tramvay inşaası ile ilgili üçüncü başarısız girişim olarak tarihe geçecek olan bu imtiyazı Rüstem Bey gerçekleştiremeyerek 1 yıl sonra kurulacak olan Dersaadet Tramvay Şirketi' ne devredecektir.
DERSAADET TRAMVAY ŞİRKETİ KURULUŞU
Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde, şehir içi kara toplu taşım tesisi ile ilgili olarak gerçekleştirilecek olan ilk geçerli mukavelenin 30 Ağustos 1869 tarihinde devlet şurası adına zamanın Ticaret Nazırı Mehmet Kabuli Paşa tarafından İstanbul' da "Dersaadet Tramvay ve Tesis İnşaası" na dair bir sözleşme ile akdolunduğu ve İstanbul sokaklarında insan, eşya nakli için demiryolu inşaası ile "demiryolu üzerinde hayvan çekerli araba işletilmesi" imtiyazının 40 yıl süre ile "Dersaadet Tramvay Şirketi" ne verildiği görülmektedir.
Bu yerli sermayeli anonim şirketinin kurucusu hissedarları arasında Bank-ı Osmani ve Şirket-i Umumiye-i Osmaniye (Societe Generale de L'Empire Ottoman) 1869 İstanbul' unun hatırı sayılır zenginlerinden Hristaki Zağrapos Efendi, 1877 Rus savaşı tazminatının ödenmesinde hükümete yardım için kurulan "Rüsum-ı Sitte" komisyonu üyesi Banker Baspalli, Avusturya - Türk Bankası kurucularından Banker G. Casanova Ralli, İstanbul' a yerleşmiş bir İngiliz vatandaşı olan R. Edwards, Mösyö Kzano, Mösyö Zarifi, şirketin müdürü tüccar Viterbe ve şirketin temsil hakkını elinde tutan Konstantin Karapano Efendi ile birer ikişer hisse ile halk grupları bulunmaktadır.
Şirket ilk olarak ucuz nakil vasıtalarına en çok ihtiyacın olduğu iş ve ikamet hacminin en yoğun olduğu bölgelere hat döşemeye karar vermiştir. Yapılan uzun araştırmalar sonucu atlı tramvayın ilk öncelikle işlemesi gereken bölgeler belirlenerek, ilk planda dört hattın açılması uygun görülmüştür.
1) Azapkapısı - Galata - Tophane - Kabataş - Beşiktaş - Ortaköy hattı.
2) Eminönü - Bab-ı Ali - Soğukçeşme - Divanyolu - Beyazıt - Aksaray hattı.
3) Aksaray - Samatya - Yedikule hattı.
4) Aksaray - Topkapı hattı.
1869 yılının Ağustosunda imzalanan sözleşmenin üzerinden 3 yıl geçmiş, bu sürede yolların yapımı, rayların döşenmesi, ana durakların belirlenmesi, araçların ithali gibi tüm hazırlıklar tamamlanmıştır. Artık geriye sayım başlamış, İstanbul halkının büyük bir merak ve özlemle beklediği atlı tramvaylarına kavuşabilmesi için geriye çok az bir süre kalmıştır.