ANADOLU YAKASI TRAMVAYLARI VE SON
Avrupa yakasında tramvay hizmetinin sona ermesi ile birlikte tramvay araçları önceki mesajlarda pek değinmediğimiz Anadolu Yakası Tramvaylarına katılmak üzere gemiler ile bu yakaya taşındılar. İlk defa 8 Haziran 1928 tarihinde Üsküdar ile Kısıklı arasında
ÜKHT - Üsküdar Kadıköy Halk Tramvayları Şirketi tarafından yapılmış olan Anadolu yakasının tramvay tarihçesi de oldukça çetrefilli. Dönemin karışık siyasi yapısı, herkesin bir şeyci, şu cu, bu cu olduğu dönemlerde bu bölgeye tramvay hatlarının yapılabilmesi için çaba sarf eden isim Süreyya Paşa oluyor. Süreyya Paşa' nın her ne kadar anılarında bu işin yapılabilmesinde tek isim olduğu gibi bir anlatımı var olsa da bunun daha çok bu konuda uğradığı haksızlıklara karşı bir tepkime olduğu izlenimi de vardır.
Fakat benim okuduklarımdan anladığım kadarı ile bu isim gerçek anlamda bu bölgede bir Yolculuk Analizi yapılmasını sağlamış hatta bazı güzergahları bizzat tespite çıkmıştır. Bu tip çalışmalar daha önce yapılmışmıy dı, ya da kendisi nereden bu işlere bu kadar merak sarmıştı bilemiyorum (Belki de benim gibi bir meczuptu
aman yanlış anlaşılmasın Tramvay Sevdalısı anlamında) Bu anılar arasında Anadolu yakası için ilk imtiyazın Sultan Hamid tarafından amcasına verildiğini söylüyor ama kaynak yok, daha sonra 1914-1915 gibi Evkaf Nazırı Hayri Bey bir imtiyaz alıyor, amacıda hem halkın faydalanacağı hemde Alemdağ ormanlarından odun hem de Taşdelen den su getirmek olan bir hat inşa etmekmiş. Bu kişi tüm girişimleri yaparak elektrik fabrikası ve depoların kurulmasını sağlıyor hatta araçların alımını yaparak hazırlıkları tamamlıyor, fakat savaş nedeni ile bu işlerin hepsi kalıyor. İşte Süreyya Paşa 18 Ağustos 349 (Bu eski tarih olsa gerek) da bir rapor ile Şehremini ne burada bir hat işletilmesi için raporunu sunuyor.
Burada işletme yapılabilmesi için İstanbul Tramvay Şirketi ile de görüşen Süreyya Paşa' ya şirket burada bir analiz yapacağını bunun için memurlar göndereceğini söylüyor bu işin içeriği ise şu şekilde.
Üsküdar' da
İmrahor da 1
Doğancılar da 2
Karacaahmet de 1
Bağlarbaşına 1
Kadıköy tarafı sokak başlarına 5
Kadıköy' de
Haydarpaşa tarafına 2
Moda Caddesine 1
Bahariye Caddesine 1
Altıyol Ağzına 4
Yoğutçu ya 1
Gazhane ye 1
Kadıköy tarafı sokak başlarına 5 olmak üzere toplam 25 memur görevlendirilmiş. Bu kişiler 3 gün kararsız hava, 2 gün bulutlu hava ve 2 günde açık iyi havada çalışarak, yayaları ve tüm araba trafiğini bir hafta boyunca sayarak toplamışlardır, daha sonra bu rakam 7 ye bölünerek günlük ortalama yolcu sayısını bulmuşlardır. Her ne kadar Süreyya Paşa bu hattın yolcu sayısının yeterli olduğunu düşünse de İstanbul Tramvay Şirketi bu işe yanaşmamış.
Bu anılardan anladığımız kadarı ile Süreyya Paşa biraz maceraperest biraz da ufku geniş bir insanmış, tabi dediğim gibi bazıları bu ufuk genişliğini delilik olarak ta algılayabilir. Nitekim daha önce satın alınmış ve çürümeye terkedilmiş Çamlıca tramvaylarını gezdiğinde bekçi de kendisini bu şekilde küçümsemiş
Bu konu ile ilgili hazırladığı bir kaç raporda bizzat tetkik ederek önerdiği hatları görünce bunları yazmak gereği hissettim. 20 Ağustos 1926 tarihli raporda yer alan işletmeler :
Üsküdar - Kısıklı,
Üsküdar - Kadıköy,
Bağlarbaşı - Karacaahmet,
Kadıköy - Moda,
Kadıköy - Haydarpaşa,
Kadıköy - Yeldeğirmeni,
Kadıköy - Merdivenköy - Caddebostan,
Kadıköy - Bostancı,
Kadıköy - Fenerbahçe,
Üsküdar - Beykoz, bu hatların dışında diğer önerileri de Çamlıca tepeleri ve Şile ile ilgili. Bu önerilerde Çamlıca tepelerine ulaşım için ya havai hat ile teleferik ya da Tünel benzeri kayışla çekilen Funiküler işletmeleri inşa edilmesini öneriyor. Ayrıca Çamlıca' da Şile' ye 70 km lik bir dekovil hattı inşa edilmesini, bu hatta elektrikli işletmeye gerek olmadığını, benzinli ya da buharlı lokomotifler ile bu işletmenin yapılabileceğini hattın hem yolcu hem de odun ve kömür taşımacılığında kullanılarak büyük fayda getireceğini söylemiştir.
Öneri de yer alan tramvay hatları 40 km tutuyor, Kısıklı hattı zaten inşa edilmiş olduğundan o dönem için 35km ray ve elektrik inşası gerekmekteydi. Bunun için AEG firması ile de görüşerek fiyat almış. Hat inşası için yaklaşık 788.000 lira, araç temini için ise 782.000 lira masraf çıkacağını hesaplamış.
Eh bu kadar detay yeter
daha çok varda oku oku nereye kadar. Sonuç olarak 1928 yılında büyük zorluklar ile Üsküdar-Kısıklı tramvayı işletmeye açılmış, benim haritalardan çıkarttığım kadarı ile ardından Üsküdar-Kadıköy hattı açılıyor, bir sonraki kaynak 1933 yılına ait bir harita olduğu için bu ara yine karanlık. 1933 te bölgede 8 tramvay hattı işletiliyor :
Kadıköy - Kısıklı,
Kadıköy - Bostancı,
Kadıköy - Fenerbahçe,
Üsküdar - Kısıklı,
Üsküdar - Kadıköy,
Kadıköy - Moda,
Kadıköy - Gazhane,
Kadıköy - Suadiye,
Bu hatlarda 1965 yılı itibari ile kaldırılmaya başlanıyorlar ve 1966 yılında İstanbul' da tramvaylar son kez sefer yapıyorlar. Daha sonra bir kısmı Hasanpaşa' da yapılan Müze' de sergilenirken diğerleri önce beklemeye alınıyor daha sonra' da Avcılar' da İETT kampına götürülüyorlar. Buradan sonrası ise meçhul.
Araçlardan bir adet atlı tramvay modeli ile bir adet Siemens ortadan kapılı Sarı Moda Tramvayı bugün Rahmi Koç Sanayi Müzesinde sergileniyor, yine müzenin elinde bir adet İstanbul yakası tramvayı olduğu biliniyor ama onunda bir en son bir depoda görüldüğü biliniyor. Son araçlardan bir kaç tanesi İstiklal caddesinde Tünel ile Taksim arasında her gün düzenli olarak çalışıyorlar, kaldı ki bana göre tertemiz bir müzede adam akıllı sergilenmeleri daha doğrudur ya neyse.
